Żyjemy w świecie dźwięków, dźwięki z otoczenia zbierane są przez ucho zewnętrzne składające się z małżowiny usznej i zewnętrznego kanału słuchowego. Dźwięki docierają kanałem słuchowym do błony bębenkowej, która oddziela ucho zewnętrzne od ucha środkowego. Błona jest elastyczną membraną, która wibruje pod wpływem fal dźwiękowych. Ruch błony bębenkowej przekazywany jest trzem kosteczkom słuchowym (młoteczek, kowadełko, strzemiączko), stanowiące pomost pomiędzy uchem zewnętrznym, a wewnętrznym. W uchu wewnętrznym znajduje się ślimak częściowo wypełniony wodnistymi płynami. Kiedy płyny zaczynają drgać wprowadzają w ruch komórki rzęsate. Ich zadaniem jest przetwarzanie drgań na impulsy nerwowe, jak również przesyłanie ich do nerwu słuchowego i dalej do mózgu. Mózg identyfikuje dźwięki oraz lokalizuje ich źródło.
Najczęściej stosowane kryteria uwzględniają: I) moment ujawnienia się choroby, 2) lokalizację patologii, 3) przyczynę wady słuchu, 4) głębokość i zakres ubytku słuchu. Te cztery zasadnicze kryteria klasyfikujące uszkodzenia słuchu mają największe zastosowanie w praktyce klinicznej.
Ze względu na moment ujawnienia się niedosłuchu zastosowano następujący podział: l) niedosłuch prelingwalny a) wrodzony – powstały w okresie prenatalnym i obecny w chwili urodzenia, b) nabyty – powstały w okresie perinatalnym lub później w pierwszym roku życia; 2) niedosłuch perilingwalny – nabyty w czasie rozwoju mowy (2-7 rok życia); 3) niedosłuch postlingwalny – nabyty po okresie rozwoju mowy.
Ze względu na miejsce uszkodzenie słuchu wyróżnia się: l) niedosłuch przewodzeniowy, 2) niedosłuch mieszany, 3) niedosłuch odbiorczy: a) ślimakowy, b) pozaślimakowy, c) centralny (pień mózgu, ośrodki korowe).
Do najczęstszych przyczyn zaburzeń słuchu u dzieci należą: 1. czynniki dziedziczne (30-50% wrodzonych przypadków zaburzeń słuchu) • niedosłuch skojarzony z innymi wadami • występujący rodzinnie • odosobniona mutacja genetyczna 1. czynniki działające w okresie ciąży • przebyte w czasie ciąży ostre infekcje i choroby zakaźne (szczególnie wirusowe) • leki • przewlekłe choroby matki • zaburzenia hormonalne • zatrucia i narażenie na substancje toksyczne (rtęć, ołów, arsen, związki fosforu, siarki, rozpuszczalniki organiczne itd.) • przewlekły hałas i wibracje • promieniowanie radioaktywne 1. czynniki okołoporodowe: • wcześniactwo • niska masa urodzeniowa • niedotlenienie okołoporodowe i zamartwica • choroby okresu okołoporodowego (zakażenia, nasilona żółtaczka) 1. czynniki działające w okresie wczesnodziecięcym: • ciężkie zakażenia (posocznica, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych) • częste zapalenia uszu • uraz głowy • uraz akustyczny • choroby neurologiczne • leki i toksyny uszkadzające słuch (ototoksyczne).
| Stopień ubytku słuchu | dB |
| Norma | 0 – 20 |
| Lekki ubytek słuchu | 21 – 40 |
| Średni ubytek słuchu | 41 – 70 |
| Znaczny ubytek słuchu | 71 – 90 |
| Głęboki ubytek słuchu | > 90 |
Ucho ludzkie jest wysoko wykwalifikowanym narządem zdolnym rozróżniać nieskończoną ilość dźwięków. Jednak nie wszyscy mają możliwość prawidłowego słyszenia – nie każdy słyszy w takim samym stopniu. Utrata słuchu jest trzecią najczęstszą chorobą przewlekłą na świecie. Ekspozycja na głośne dźwięki, leki ototoksyczne mogą uszkodzić komórki rzęsate, a tym samym zakłócić i/ lub uniemożliwić przetwarzanie drgań na impulsy nerwowe oraz dostarczenie ich do mózgu. Uszy to niezwykle dopracowana biologiczna struktura, która przekształca chaos wibracji otaczającego nas powietrza w precyzyjne impulsy elektryczne, dzięki którym rozróżniamy klaśnięcia, westchnienia, kapanie wody, czy bzyczenie much.
Ubytek słuchu może sprawić, że trudno nam słyszeć pewne sylaby i dźwięki. Na przykład wysokotonowe spółgłoski, takie jak [f, s] oraz [t] mogą zostać łatwo przytłumione przez głośniejsze, niskotonowe samogłoski, takie jak [a, o] oraz [u]. W efekcie osoba z ubytkiem słuchu skarży się, że słyszy rozmawiających ludzi, ale nie rozumie, co mówią. Ubytek słuchu związany z procesem starzenia się pojawia się w wyniku „zużycia” drogi słuchowej, a jego najczęstszymi objawami są trudności ze słyszeniem cichych głosów oraz ze słyszeniem mowy w głośnym otoczeniu.
Niedosłuch przewodzeniowy związany jest ze zmianami w uchu środkowym oraz zewnętrznym, które utrudniają przenoszenie dźwięków do ucha wewnętrznego. Najczęściej spowodowany jest nadmiernym nagromadzeniem woskowiny w przewodzie słuchowym, perforacją błony bębenkowej, zalegającym w uchu środkowym płynem lub też uszkodzeniem kosteczek słuchowych.
Niedosłuch odbiorczy spowodowany jest uszkodzeniem delikatnych komórek słuchowych w uchu wewnętrznym lub włókien nerwu słuchowego, które nie przekazują prawidłowo pobudzenia wywołanego dźwiękiem. W większości przypadków niedosłuch odbiorczy jest trwały tj. nieodwracalny.
Zdjęcie 1. Ucho wewnętrzne – ślimak
Słuch noworodka jest podobny do słuchu osoby dorosłej, z tą różnicą, że malutkie dzieci muszą nauczyć się, jak wykorzystywać zmysł słuchu do budowania podstaw umiejętności komunikacyjnych. Niemowlaki muszą nieustannie słuchać dźwięków używanych w ich języku, aby zacząć kojarzyć je ze słowami. Maluchy uczą się słuchać i poznawać świat poprzez kojarzenie dźwięków z przedmiotami, na przykład dźwięk wody kojarzy im się z kąpielą, a kołysanka przypomina im o pójściu spać. Najważniejszą oznaką możliwego ubytku słuchu jest opóźniony rozwój mowy i języka. O problemach ze słuchem u dziecka mogą również świadczyć następujące sytuacje:
dziecko nie zauważa, że ktoś spoza zasięgu jego wzroku, coś mówi, szczególnie jeśli w danym momencie coś rozprasza jego uwagę;
dziecko wygląda na zaskoczone, gdy zdaje sobie sprawę, że ktoś je wołał, niezależnie od poziomu hałasu;
dziecko siedzi blisko telewizora, choć poziom głośności jest odpowiedni dla pozostałych oglądających;
dziecko zwiększa głośność telewizora lub zestawu stereo do nieracjonalnego poziomu;
dziecko nie reaguje na głos w słuchawce telefonu i/lub ciągle przekłada słuchawkę z ucha do ucha podczas rozmowy telefonicznej;
dziecko nie reaguje na mocne, głośne dźwięki.
Ubytek słuchu może być wrodzony (obecny od urodzenia) lub nabyty (powstały po urodzeniu). Około 50% wszystkich przypadków wrodzonego ubytku słuchu ma podłoże genetyczne. Innymi przyczynami ubytku słuchu, poza uwarunkowaniami dziedzicznymi, mogą być choroby, infekcje nabyte w okresie prenatalnym oraz schorzenia okołoporodowe. Ubytek słuchu może powstać również po urodzeniu, w wyniku choroby, schorzenia lub urazu.
Odbiorczy ubytek słuchu to schorzenie o charakterze trwałym, którego nie można wyleczyć farmakologicznie lub operacyjnie. W większości przypadków rozwiązaniem mogą być aparaty słuchowe lub implanty ślimakowe.
Implant ślimakowy
Częste zapalenie uszu może również prowadzić do problemów ze słuchem. Wynika to z gromadzenia się w uchu środkowym wysięku. Jest on niebolesny dla dziecka, ale powoduje gorsze słyszenie. W takim przypadku niedosłuch możemy leczyć – zachowawczo lub operacyjnie.
Problem w tym, że najczęstsza postać przewlekłego zapalenia ucha u dzieci, nazywana wysiękowym zapaleniem ucha, nie boli! Jest efektem nawracających się infekcji, występujących na przykład wtedy, kiedy maluch idzie do żłobka lub przedszkola. Zauważamy, że ma katar, nie wiedząc, że podobna wydzielina może się też gromadzić w uchu środkowym. Dziecko nie odczuwa bólu, ale zaczyna ewidentnie gorzej słyszeć. Takie zapalenie ucha można wyleczyć, ale nie zawsze jest ono łatwe do rozpoznania przez pediatrów, gdyż obecność wysięku w jamie ucha środkowego niekiedy trudno dostrzec przy rutynowym oglądaniu uszu. Często konieczna jest konsultacja laryngologa lub audiologa, a niekiedy wykonanie badań dodatkowych, takich jak pomiar ciśnienia w uchu środkowym (tympanometria).
Dlatego tak ważne jest prawidłowe leczenie także tych zwykłych infekcji, chociażby poprzez prawidłowe czyszczenie nosa i niedopuszczanie, żeby zakażone wydzielina się w nim gromadziła. Jedną z częstych przyczyn przewlekłego wysiękowego zapalenia ucha jest przerost migdałka gardłowego – tzw. trzeciego migdałka, np. na skutek nawracających infekcji. Dziecko z przerośniętym migdałkiem gardłowym na ogół oddycha przez usta, chrapie w nocy, ma przewlekły katar. Objawom tym towarzyszą często problemy ze słuchem.
Aby sprawdzić poziom słyszenia medycy wykonują badania. Pierwsze z nich – badanie słuchowych potencjałów wywołanych z pnia mózgu (ABR) – pozwala z dużym prawdopodobieństwem określić próg słyszenia dziecka. To badanie wykonuje się, gdy dziecko śpi lub – jeśli jest niespokojne – w znieczuleniu. Przez słuchawki do uszu dziecka podawane są dźwięki, a przyklejone do głowy elektrody rejestrują reakcję mózgu na bodźce akustyczne. Kolejne to badanie otoemisji akustycznych, czyli sprawdzanie, czy komórki słuchowe w uchu wewnętrznym funkcjonują prawidłowo. Trzecie to badanie behawioralne, czyli ocena reakcji dziecka na dźwięki. Można je przeprowadzać nawet u niemowlaków, jednak tak małe dzieci często reagują wyraźnie dopiero na dość głośne dźwięki, więc taka reakcja nie musi oznaczać, że słyszą prawidłowo. Wykonywane są również inne badania słuchu.
Aparat słuchowy
Im wcześniej zaczniemy działać, tym większe szanse na zapobieżenie negatywnym konsekwencjom niedosłuchu. Niedosłuch wpływa nie tylko na rozwój dziecka, będzie też wpływał na całe jego późniejsze życie, kontakty społeczne, osiągnięcia w szkole. Bywa też tak, że jeśli niedosłuch trwał przez kilka lat, został rozpoznany i wyleczony, to i tak mózg dziecka może być wciąż mniej sprawny w przetwarzaniu informacji słuchowych. Przykładowo: dziecko zostało wyleczone po długotrwałych zapaleniach ucha, a zachowuje się tak, jakby nadal gorzej słyszało. To trochę tak, jak ze złamaną ręką: kiedy zdejmiemy gips, potrzeba trochę czasu, rehabilitacji, żeby ręka odzyskała sprawność.
U dziecka z uszkodzeniem w obrębie ucha zewnętrznego czy środkowego możliwe są do przeprowadzenia operacje poprawiające słuch. Jeżeli nie ma takiej możliwości, zwykle poprawia się słuch za pomocą odpowiednio dobranego aparatu słuchowego czy implantu wszczepionego do ucha środkowego. Gdy uszkodzenie dotyczy ucha wewnętrznego (ślimaka) przy całkowitej lub częściowej jego dysfunkcji, możliwe jest zastąpienie go implantem ślimakowym. W Polsce, w Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu w Kajetanach, prof. Henryk Skarżyński przeprowadzał tego typu operacje już wiele lat temu. Przy wczesnej diagnostyce niedosłuchu i odpowiednio wczesnym założeniu implantów dzieci mają szansę rozwinięcia mowy na równi ze słyszącymi rówieśnikami, a tym samym mają równe szanse w edukacji i w zdobyciu upragnionego zawodu. Taki pacjent ma również możliwość słuchania, a nawet tworzenia muzyki.
Słuch jest bardzo ważny – zarówno w okresie niemowlęcym, kiedy stymuluje ogólny rozwój człowieka, jak i w wieku dorosłym, kiedy odpowiada za nasze prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie. Nie można sobie zatem pozwolić na zbagatelizowanie problemów dotyczących tego układu.
Opracowała: Aleksandra Szymczuk-Szuma
Bibliografia:
Diagnoza logopedyczna. Podręcznik akademicki. pod red. Czaplewska E., Milewski S., GWP, Sopot 2015
Słucham, mówię, jestem… K. Bieńkowska, Krosno 2007
Forum Logopedyczne Nr 21/2013 Katowice
Logopedia. Teoria zaburzeń mowy. Pod red. Grabias S., Kurkowski M., Lublin 2014
Logopedia. Styczek I. Warszawa 1979
Terapia logopedyczna dzieci z zaburzeniami słuchu i mowy. Gunia G., Kraków 2013
Kształcenie zintegrowane uczniów niesłyszących w teorii i praktyce edukacyjnej. Korzon A., Plutecka K., Kraków 2010
Kiedy swiat staje się przygodą. Bednarska B., Liwo H., Wasila K., Gdańsk 2012
Moje dziecko nie słyszy. Praca zbiorowa pod red. Kobosko J., Warszawa 1999
Niesłyszący- głusi-głuchoniemi. Szczepankowski B., Warszawa 1999
Rehabilitacja dzieci i młodzieży z uszkodzonym narządem słuchu. Praca zbiorowa pod re. Kosmalowa J., Warszawa
Listy o wychowaniu dziecku z wada słuchu. J. T. Clinic, Warszawa 1995
Przeglądane strony internetowe – linki
https://www.youtube.com/watch?v=pooeW9Oop5Q
https://www.youtube.com/watch?v=CfJ-AAEOyKY
https://www.ted.com/talks/douglas_l_oliver_the_science_of_hearing/transcript?language=pl#t-292732
https://www.youtube.com/watch?v=O6aYYiMX3U0
https://pl.wikipedia.org/wiki/S%C5%82uch
https://www.oticon.pl/hearing-aid-users/hearing-loss/understand-hearing-loss/what-is-hearing-loss
https://www.medel.com/pl/How-Hearing-Workshttps://www.phonak.com/pl/pl/ubytek-sluchu/dzieci/ubytek-sluchu-u-dzieci.html
https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/choroby/choroby-uszu/161544,klopoty-ze-sluchem-u-dzieci-poradnik-dla-rodzicow
https://parenting.pl/zaburzenia-sluchu-u-dzieci
1,925 Liczba odwiedzin, 1 Dzisiaj