Opracowanie- mgr Estera Kowal- pedagog, nauczyciel wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej, diagnosta i terapeuta SI
Rozpoczęcie nauki w szkole to jeden z najbardziej przełomowych momentów w życiu dziecka. Wiąże się ze zmianą sposobu codziennego funkcjonowania, koniecznością dostosowania się do nieznanych dotąd wymagań, oczekiwań oraz szeregu nowych zasad. Na to, jak dziecko poradzi sobie w szkole, duży wpływ ma gotowość szkolna dziecka– czyli, mówiąc inaczej, pewna dojrzałość w zakresie emocjonalnym, społecznym, fizycznym oraz intelektualnym. Gotowość szkolna była
i jest przedmiotem wielu badań psychologów i pedagogów, dlatego też można się spotkać z wieloma definicjami tego pojęcia. Prof. Wincenty Okoń definiuje dojrzałość szkolną jako „osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego, jaki umożliwia mu udział w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych klasy pierwszej”[1]. Z kolei prof. Ewa Jarosz określa „dojrzałość szkolną jako osiągnięcie przez dziecko pewnego momentu równowagi pomiędzy własnymi możliwościami rozwojowymi a wymaganiami szkoły”[2].
Wielu rodziców dzieci 6-7- letnich zadaje sobie pytania: czy moje dziecko wysiedzi w ławce? Czy zapamięta, co jest zadane lub co ma przynieść na następną lekcję? Czy zapisać je do świetlicy? Czy poradzi sobie na stołówce? Naturalne jest więc, że odpowiedzi na te pytania szukają u nauczycieli przedszkola, którzy pracują
z dziećmi na co dzień. Proces przygotowania dzieci do podjęcia obowiązków szkolnych rozpoczyna się już w najmłodszych grupach przedszkolnych, a kulminację osiąga w tzw. „zerówce”, gdzie dzieci objęte są obowiązkowym rocznym przygotowaniem przedszkolnym. Już jesienią w roku szkolnym poprzedzającym pójście do szkoły, nauczyciele przeprowadzają wstępną diagnozę dojrzałości szkolnej dzieci, a następnie ustalają kierunki i plan pracy (indywidualnej i grupowej), aby jak najlepiej przygotować swoich podopiecznych do podjęcia roli ucznia/uczennicy. O wynikach diagnozy informują rodziców, omawiając zarówno mocne strony dzieci, jak i obszary, w których należy wspierać ich rozwój. Dlaczego tak wcześnie? Należy pamiętać, iż na sukces edukacyjny dziecka wpływa wiele czynników, a jednym z najważniejszych są oddziaływania środowiskowe, w tym domu rodzinnego. Dlatego uświadomienie rodzicom ich roli w przygotowaniu siebie
i dziecka do nowych zadań związanych z pójściem do szkoły ma ogromne znaczenie. Zintegrowane, świadome oddziaływania nauczycieli w przedszkolu i rodziców
w domu pomoże dzieciom, zwłaszcza tym rozwijającym się w wolniejszym tempie, wyrównać ich szanse edukacyjne oraz zapewni lepszy start w klasie pierwszej. Pod koniec roku szkolnego poprzedzającego pójście dziecka do szkoły (do końca kwietnia) nauczyciel na podstawie przeprowadzonej diagnozy oraz całorocznej obserwacji dziecka przygotowuje dla rodziców tzw. Informację o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej[3].
Co powinno umieć dziecko kończące etap wychowania przedszkolnego? Na to pytanie szczegółowej odpowiedzi udziela Podstawa Programowa Wychowania Przedszkolnego (Rozporządzenie MEN z dnia 14 lutego 2017r., Dz.U.2017 poz.356). Dokument ten określa wiadomości, umiejętności i kompetencje, jakimi powinno się cechować dziecko rozpoczynające naukę w szkole w odniesieniu do czterech obszarów rozwoju: fizycznego, emocjonalnego, społecznego oraz poznawczego. Zachęcam rodziców do zapoznania się ze wspomnianym dokumentem, natomiast na potrzeby niniejszego artykułu chciałabym, aby rodzic poddał refleksji umiejętności swojego dziecka w każdym z czterech obszarów i odpowiedział sobie na pytania:
- w sferze fizycznej: czy moje dziecko jest samodzielne i potrafi się ubrać, zapiąć guziki, zasunąć suwak, zawiązać sznurowadła, skorzystać z toalety, umyć ręce, spożywać posiłki, czy jednak oczekuje pomocy dorosłego? Czy przebywając na powietrzu chętnie biega, wspina się na murki, pokonuje przeszkody, czy też szybko się męczy i potyka o nierówności? Czy chętnie uczestniczy w zabawach i grach sportowych (rzucanie i chwytanie piłki, kopanie, skakanie na skakance, skoki na jednej nodze, obunóż, pokonywanie toru przeszkód itp.), czy woli być tylko obserwatorem? Czy potrafi jeździć na rowerze i hulajnodze? Czy konstruuje budowle z klocków różnego typu
z wykorzystaniem instrukcji i bez? Czy potrafi ułożyć samodzielnie puzzle? Czy potrafi prawidłowo trzymać kredkę/ołówek/nożyczki? Czy chętnie pisze po śladzie szlaczki i wzory literopodobne? Czy potrafi odrysować kształt, odwzorować proste figury geometryczne, ciąć po linii prostej? Czy lubi wykonywać prace plastyczne, techniczne i doprowadza czynności do końca? Czy przyjmuje prawidłową postawę ciała podczas pracy przy stoliku? Czy chętnie bierze udział w zajęciach ruchowych/ tanecznych/sportowych? Czy wykonuje proste czynności porządkowe? - w sferze emocjonalnej: czy moje dziecko potrafi prawidłowo rozpoznać
i nazwać emocje własne i innych, czy potrafi panować nad swoimi emocjami? Jak reaguje na sytuacje trudne, czy często wybucha płaczem/złością, jest agresywne lub kłótliwe? Czy rozstaje się z rodzicami bez lęku? Czy szuka wsparcia w sytuacjach dla siebie trudnych? Czy jest wrażliwe na uczucia innych? Czy stara się pokonywać trudności, czy szybko się poddaje? Czy często się obraża lub próbuje wymuszać swoją korzyść płaczem lub krzykiem? Czy potrafi zgłosić osobie dorosłej swoje złe samopoczucie? Czy jest otwarte w kontaktach z innymi, czy wycofane, nieśmiałe? - w sferze społecznej: czy moje dziecko potrafi współdziałać z innymi dziećmi w przedszkolu/ na podwórku/ z rodzeństwem, a może popada często
w konflikty lub stroni od zabaw z dziećmi? Czy chętnie, z własnej woli podejmuje działania na rzecz rodziny, wypełnia swoje obowiązki domowe? Czy reaguje na polecenia niezwłocznie, ociąga się, a może w ogóle nie reaguje na prośby? Czy przestrzega zasad, umów, np. podczas gier planszowych? Czy potrafi cierpliwie czekać na swoją kolej? Czy stosuje się do zasad panujących w przedszkolu? Czy zna swój adres zamieszkania, posługuje się zwrotami grzecznościowymi? Czy zna zasady bezpieczeństwa
i się do nich stosuje? (np. podczas spacerów, zabawy na placu zabaw); Czy potrafi samo zorganizować sobie czas, czy też wymaga nieustannego zajmowania się nim? Czy słucha z uwagą osoby, która do niego mówi, odpowiada na zadane pytania? Czy komunikuje się w sposób zrozumiały dla otoczenia? - w sferze intelektualnej: czy moje dziecko potrafi opowiedzieć przeczytaną przeze mnie bajkę, ułożyć zdanie z podanym słowem? Czy interesuje się literami, rozpoznaje poznane w zabawie litery, próbuje układać z nich wyrazy? Czy moje dziecko rozpoznaje słowa które się rymują? Czy potrafi wysłuchać pierwszą i ostatnią głoskę w prostych wyrazach? Czy dzieli proste wyrazy na głoski i składa wyrazy z głosek? Czy potrafi przeliczać elementy, dodaje
i odejmuje na konkretach, zna cyfry? Czy wykazuje zainteresowanie otaczającym je światem? Czy jest zaciekawione światem roślin, zwierząt? Czy potrafi skupić uwagę przez dłuższy czas na jednej czynności? Czy potrafi nauczyć się krótkiego wierszyka/piosenki na pamięć? Czy chętnie bierze udział w przedszkolu w zajęciach dydaktycznych? Czy chętnie opowiada
o różnych zdarzeniach (np. z przedszkola, wycieczki)? Czy rozróżnia stronę prawą, lewą? Czy rozumie określenia: na, pod, za, pomiędzy, nad itp.? Czy zna nazwy dni tygodnia, pór roku, miesięcy? Czy posługuje się pojęciami „wczoraj”, „jutro”? Czy potrafi ułożyć kilkuelementową historyjkę obrazkową zgodnie z chronologią zdarzeń? Czy rozumie kierowane do niego polecenia, instrukcje?
Zastanawiając się nad zagadnieniem dojrzałości szkolnej dziecka, rodzice często dużą wagę przywiązują do takich umiejętności jak: czytanie, pisanie, liczenie. Warto jednak pamiętać, że gotowość szkolna to także rozwój procesów emocjonalno- społecznych, które obejmują tak ważne aspekty codziennego życia jak: funkcjonowanie w grupie rówieśniczej, emocje, normy i zasady, a także samodzielność. Ogromnie ważny jest również aspekt wolicjonalny– wytrwałość
w pracy, celowa działalność, podejmowanie inicjatyw, pokonywanie trudności, doprowadzanie podjętych zadań do końca. Według wielu specjalistów, stabilność emocjonalna dziecka jest ważniejszym elementem gotowości szkolnej, niż umiejętność czytania, liczenia, zapamiętywania. Dziecko szybciej zaadaptuje się w szkole, jeżeli jest samodzielne oraz jest w stanie troszczyć się o swoje potrzeby.
Jakkolwiek obszerny wydaje się katalog umiejętności dziecka rozpoczynającego naukę w szkole, należy podkreślić, iż większość siedmiolatków (zdarza się to również wśród sześciolatków) osiąga wystarczający poziom dojrzałości szkolnej, aby móc z sukcesem spełniać się w roli ucznia. Dojrzałość szkolna dziecka nie oznacza bowiem, iż kończąc przedszkole powinno już posiadać większość wiedzy zdobywanej w trakcie pierwszej klasy. Musi być jednak na tyle gotowe i samodzielne, aby w miarę płynnie przejść proces stawania się uczniem i poradzić sobie z szeregiem nowych wyzwań.
Pamiętać należy jednak, iż każde dziecko rozwija się we własnym tempie,
a w procesie tym może napotkać różnorodne trudności. Dlatego tak ważna jest współpraca rodziców i nauczycieli, a w razie potrzeby również innych specjalistów. Jeśli nauczyciel lub rodzic ma wątpliwości dotyczące gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole, wskazana jest poszerzona diagnoza
w Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej. Ostateczna decyzja o posłaniu dziecka do szkoły lub odroczeniu od spełniania obowiązku szkolnego, a także ewentualnego wcześniejszego rozpoczęcie klasy pierwszej (w wieku 6 lat) należy zawsze do rodziców dziecka.
Bibliografia:
- W. Okoń, Słownik pedagogiczny, PWN 1981, s.54
- E. Jarosz, Wybrane obszary diagnozowania pedagogicznego, Katowice 2006, s. 69
- S. Załęska, Dojrzałość emocjonalno- społeczna sześciolatka a wymagania szkolne, w: Bliżej Przedszkola nr 6.177/2016
- E. Zielińska, Czy moje dziecko poradzi sobie w szkole?, w: Bliżej Przedszkola nr 5.236/2021
- E. Zielińska, Listy do E. Poradnik dla nauczycieli przedszkola, wyd. CEBP, Kraków 2021
- Źródła internetowe: www.squla.pl ; www.men.gov.pl
[1] W. Okoń, Słownik pedagogiczny, PWN 1981, s.54
[2] E. Jarosz, Wybrane obszary diagnozowania pedagogicznego, Katowice 2006, s. 69
[3] Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 7 czerwca 2023 r. w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków, Dz.U.2023 poz. 1120
384 Liczba odwiedzin, 1 Dzisiaj