Czy rozmawiać z dziećmi o wojnie na Ukrainie?
Tak, taka rozmowa jest konieczna. Pamiętajmy, że dzieci nie żyją w próżni, one obserwują, słyszą i widzą świat dookoła siebie. Oglądają telewizję i Internet, słyszą rozmowy dorosłych na ulicy, w sklepie, słyszą rozmowy dzieci w szkole, przedszkolu, uczestniczą w mediach społecznościowych. Nie ma możliwości, by ochronić je przed rzeczywistością, schować w bezpiecznej, szklanej bańce, choćbyśmy nie wiem jak tego pragnęli. Nawet jeśli Ty jako rodzic dołożysz wszelkich starań, aby nie poruszać tematu wojny przy dziecku lub z dzieckiem, nie powstrzymasz wszystkich dookoła: babci, wujka, sąsiada, kolegów.
Dlaczego dzieci powinny dowiedzieć się o wojnie?
Dlatego, że obecnie, choć nikt z nas ani tego nie chciał, ani nie dowierzał, że może się zdarzyć naprawdę, wojna stała się faktem, nieodłącznym elementem naszej rzeczywistości, a więc także elementem świata, który dziecko otacza. A dziecko ma prawo do postrzegania, doświadczania świata, rozumienia tego, co się w świecie wokół niego dzieje, bowiem jest tego świata zarówno obserwatorem jak i uczestnikiem. By czuło się bezpiecznie, potrzebuje wiedzy o tym, co dzieje się w jego otoczeniu.
Dlaczego to rodzice powinni powiedzieć dzieciom o wojnie?
Bardzo ważne jest, żeby dzieci uzyskiwały wiedzę o otaczającej je rzeczywistości od osób sobie najbliższych i najważniejszych, a więc od rodziców. To rodzic jest przewodnikiem dziecka w życiu, to on objaśnia mu świat, zarówno jego piękne jak i te ciemniejsze strony. Gdybyśmy żyli w świecie idealnym, o tych ciemniejszych stronach nie musielibyśmy opowiadać, bo po prostu by ich nie było. Świat nie jest jednak idealny. Teraz przyszło nam zmierzyć się z zadaniem przekazania dzieciom bolesnej prawdy, że na świecie dzieją się także rzeczy złe, a czasem tak straszne jak wojna. Ważne, by dziecko porozmawiało z rodzicem, by to uzyskane od niego informacje stały się dla niego źródłem wiedzy, nie były zaś nimi informacje o wojnie z nierzetelnych źródeł lub te przekazane w sposób niewłaściwy, czy wręcz nieodpowiedzialny. Jeśli trudne informacje są przekazywane przez bliskie osoby, którym dziecko ufa, to w naturalny i przede wszystkim oswojony sposób stają się elementem dziecięcego świata, w którym to rodzice są dla niego nadal najważniejsi. Niezwykle ważne jest by dziecko otrzymywało wiedzę o tym, co się dzieje wokół niego w pierwszej kolejności od rodziców i codziennych opiekunów, a więc w świecie jego najważniejszych i dających poczucie bezpieczeństwa relacji.
Kiedy rozmawiać?
Od razu. Bo wojna już się dzieje i nic nie wskazuje na to, że szybko się skończy, nie ma sensu odkładanie tematu na później.
Często, ale niech temat wojny nie przytłoczy codziennego życia, niech stanie się jego elementem. Trzeba zachować właściwe proporcje tego tematu wśród całego obszaru spraw, jakie składają się na życie dziecka.
Tak często, jak dziecko czuje tego potrzebę. Niech dziecko samo wskaże, ile takiej rozmowy potrzebuje.
Wtedy, kiedy Ty jako rodzic czujesz się spokojny. Twoja rozmowa z dzieckiem musi odbywać się w atmosferze rzeczowości i spokoju, bo to Ty masz dać dziecku poczucie oparcia, to Ty musisz odbudować w nim poczucie bezpieczeństwa, które naruszyła wojna. W pierwszej kolejności zadbaj o swój spokój. Postaraj się wyciszyć i ochłonąć na tyle, na ile będzie to możliwe. Dziecko bezbłędnie odczyta Twoje emocje, nie ukryjesz przed nim własnego zdenerwowania i lęku, przerażenia i wściekłości.
Co powiedzieć dziecku?
Przede wszystkim ustal, co ma być celem rozmowy, pamiętając o tym, że tych rozmów czeka Was wiele. Jednym z celów, zwłaszcza na początku, będzie wyjaśnienie, co tak właściwie się dzieje, dostarczenie dziecku prawdziwych lecz dostosowanych do jego wieku i możliwości poznawczych informacji czym w ogóle jest wojna, czym jest wojna Rosji z Ukrainą. Kolejnym celem będzie danie dziecku możliwości, czasu i przestrzeni do zadawania pytań, a także do wyrażenia jego emocji, lęku, przerażenia, strachu, niepewności, wściekłości, dezorientacji. Kolejne cele to uspokojenie przez rodzica tych emocji dziecka, odbudowanie w nim poczucia bezpieczeństwa. Pamiętaj, że emocje dziecka będą falować, zmieniać się, nasilać i wyciszać.
To co powiesz dziecku dostosuj do jego wieku, lecz także jego indywidualnej wrażliwości. Inaczej będzie wyglądać rozmowa z maluchem, inaczej z dzieckiem w wieku szkolnym, inaczej z nastolatkiem. Inaczej z dzieckiem bardzo wrażliwym, lękliwym, inaczej z dzieckiem o silnym charakterze i dużej odporności.
Kiedy poczujesz, że jesteś w stanie spokojnie i racjonalnie porozmawiać z dzieckiem na temat wojny, zastanów się, jakie informacje są najważniejsze i które z nich należy przekazać dziecku. Mów tylko tyle, ile dziecko jest w stanie psychicznie udźwignąć.
Jakim językiem rozmawiać z dzieckiem?
Dostosuj język do wieku dziecka. Małe dziecko inaczej niż nastolatek rozumie i postrzega świat, operuje innymi słowami, pojęciami, ma inne doświadczenia.
Podążaj za językiem i myśleniem dziecka, Ty znasz swoje dziecko najlepiej. Rozmawiaj z nim tak jak zawsze, używaj tych samych słów, pojęć , terminów, tylko za ich pomocą zobrazuj mu inną rzeczywistość.
Bądź sobą, kieruj się nie tylko poradami, lecz swoją rodzicielską intuicją. Rozmawiaj z dzieckiem Waszym własnym, naturalnym, typowym dla Waszej rodziny i Twojej jedynej w swoim rodzaju relacji z dzieckiem językiem. Unikaj sztuczności, także w stylu rozmowy. W ten sposób podtrzymasz w dziecku poczucie bezpieczeństwa.
Słuchaj, słuchaj, zadawaj pytania
Pamiętaj, że teraz Twoje dziecko czuje natłok trudnych myśli i emocji, nie może zostać z nimi samo. Daj mu więcej niż uprzednio Twojego czasu i uwagi. Obserwuj je uważnie, by dostrzec te emocje i zachowania, których samo nie wyrazi słowami.
Pozwól mu zadawać pytania, zapewnij, że chętnie go wysłuchasz, że może pytać Cię o wszystko, że postarasz się odpowiedzieć na każde jego pytanie, jeśli tylko sam będziesz znał na nie odpowiedź. Dzięki pytaniom dowiesz się, jaka jest wiedza dziecka o wojnie, co o niej myśli, co w związku z nią czuje.
Staraj się pytać co myśli, co czuje, czego się boi, o czym chciałoby z Tobą porozmawiać. Zachęcaj je do mówienia o jego emocjach i uczuciach. Jeśli ma z tym problem, nazwij te uczucia i emocje, których się domyślasz, spytaj dziecko czy domyślasz się trafnie. Zaakceptuj każde uczucie dziecka, nie strofuj za nie, nie krytykuj, staraj się je zrozumieć, współodczuwać z dzieckiem. Słuchaj cierpliwie, wysłuchuj do końca, nie przerywaj. W tej sposób zachęcisz dziecko do otwierania się przed Tobą.
Akceptuj emocje dziecka
Wiadomość o wybuchu wojny tuż za naszą granicą może w naturalny sposób budzić u dziecka niepokój i lęk. Dzieci mogą w tej sytuacji doświadczać mnóstwa różnych uczuć, zbyt trudnych dla nich, by mogły zostać z nimi same. Niezwykle ważne jest, by rodzice towarzyszyli dziecku w przeżywaniu tych uczuć, współodczuwali je z nimi, pomagali się z nimi uporać, uwolnić się od nich. Tak jak opiekujesz się swoim dzieckiem, tak zaopiekuj się jego emocjami i uczuciami. Rozmawiaj o nich z dzieckiem. Akceptuj. Nie zaprzeczaj im, nie bagatelizuj ich. Nie staraj się na siłę nakłaniać dziecka, by się nie martwiło i nie przejmowało, było wesołe i radosne, jeśli ono przeżywa smutek, lęk i przerażenie. Pamiętaj, że zaprzeczanie i udawanie, że nic się nie dzieje, że wszystko jest w porządku może nasilić lęk dziecka. Widząc, że świat żyje poczuciem powagi i zagrożenia, a najbliżsi mu dorośli mówią, że wszystko jest w porządku, nie będzie umiało scalić w sobie tych sprzecznych obrazów, a to nie będzie sprzyjać jego poczuciu bezpieczeństwa.
Daj dziecku czas na oswojenie się z sytuacją
Daj dziecku czas na zastanowienie się i przemyślenie informacji, które do niego dopływają. Akceptuj momenty ciszy, zamyślenia i milczenia, cierpliwie i bez oceniania towarzysz dziecku we wspólnym zastanawianiu się, pozwól mu na własne przemyślenia, wnioski, refleksje, a także na wątpliwości i rozterki.
Nie oczekuj, że jedna rozmowa rozwiąże problem. Pamiętaj, że przed Wami długi czas dostosowywania się do zmienionej rzeczywistości, do której musicie się powoli zaadaptować. Choć tego nie chciałeś, całkowicie zmienił się świat Twój i Twojego dziecka, przed Wami trudne zadanie, by do tego świata się przyzwyczaić i w nim odnaleźć. Przywołaj u dziecka wspomnienia już ponad dwóch lat pandemii, jest to jego osobiste i Wasze wspólne doświadczenie silnie stresowej sytuacji. Powiedz, że tak jak razem przechodziliście przez rzeczywistość covidu, tak teraz będzie razem przechodzić przez rzeczywistość wojny toczącej się w sąsiednim kraju, która wpływa na to, jak zmienia się także Wasze życie w Polsce.
Bezpieczna codzienność
Staraj się nie tylko mówić, lecz własnym przykładem pokazywać dziecku, że choć tuż za naszą granicą toczy się wojna, nie może to dezorganizować Waszej codzienności. Chociaż przeżywamy trudne emocje, rozmawiamy o tym, co się dzieje, a więc o wojnie, to nadal dorośli chodzą do pracy, wykonują domowe obowiązki, dzieci chodzą do przedszkola i szkoły, uczą się, pomagają w domowych obowiązkach, chodzą na dodatkowe zajęcia po lekcjach, mają prawo bawić się, odpoczywać. Utrzymuj Waszą domową rutynę, podtrzymuj wypracowane przez lata rytuały. To sprawdzone i skuteczne sposoby, bardzo pomagające zachować poczucie bezpieczeństwa.
Dla Twojego dziecka to Ty musisz być niezachwianym oparciem, zwłaszcza w trudnych chwilach. Powtarzaj często w rozmowie z nim spokojne słowa wsparcia i otuchy, zapewniaj, że to Ty jako dorosły opiekujesz się nim, dbasz o Waszą rodzinę, jesteś i zawsze będziesz przy nim. Często je przytulaj.
Zadbaj o siebie, zadbaj o swoje emocje
Wojna jest doświadczeniem skrajnie trudnym, stresogennym, może budzić strach, niepokój, lęk, a nawet przerażenie również wśród dorosłych. To naturalne. Nie udawaj przed dzieckiem, że nie odczuwasz emocji. Mów o nich, nazywaj je, lecz nie pozwól im przybrać zbyt dużego nasilenia, pamiętaj, że one nie mogą zdeterminować Twojego życia. Zarządzaj nimi, naucz się nad nimi panować.
Jeśli jest Ci samemu bardzo trudno, rozmawiaj z innymi dorosłymi, rodziną, przyjaciółmi, znajomymi, szukaj u nich wsparcia. Nie możesz obarczać dziecka Twoim zbyt silnym lękiem.
Twoje dziecko uczy się żyć naśladując Ciebie, to Ty jesteś dla niego wzorem do naśladowania, dotyczy to też sposobu panowania nad emocjami.
Bądź wiarygodny, dziecko wyczuje Twoje prawdziwe uczucia, więc jeśli będziesz w rozmowie im zaprzeczał, ono to wychwyci i poczuje niepokój.
Ogranicz telewizor, kontroluj Internet
Choć dzieci potrzebują rzetelnych informacji i dostosowanych do ich poziomu rozumienia informacji o toczącej się wojnie, nie powinny wiedzieć wszystkiego, co wiedzą dorośli. Nie muszą znać drastycznych szczegółów, widzieć wstrząsających obrazów, wsłuchiwać się w polityczne niuanse. Nie wystarczy, że w rozmowie dostosujesz zakres przekazywanych informacji do poziomu dziecka, pomyśl o tym, co dziecko może usłyszeć i zobaczyć w telewizji czy Internecie. Postaraj się ograniczyć czas oglądania telewizji, pomyśl, czy to co w niej aktualnie oglądasz widzi także dziecko i czy powinno to oglądać. Kontroluj to, co na temat wojny dziecko ogląda w Internecie. Nie jest dobre dla dziecka ciągle bombardowanie przez nowe, drastyczne informacje i obrazy. Wojna ma okrutne, brutalne oblicze. Staraj się chronić dziecko przed drastycznymi szczegółami inwazji, wstrząsającymi relacjami i opowieściami. Dziecko powinno dowiedzieć się, że trwa wojna – ale w miarę możliwości zadbaj, aby nie stykało się z najbardziej brutalnymi jej aspektami. Zadbaj o to, aby rozmowy o własnych obawach dotyczących wojny z innymi dorosłymi (członkami rodziny, znajomymi) prowadzić bez obecności dziecka.
Unikaj katastrofizacji
Staraj się w rozmowie z dzieckiem koncentrować na tym co dzieje się tu i teraz, bez nadmiernego wybiegania w przyszłość i kreślenia czarnych scenariuszy. Unikaj wyrażania słowami czarnych scenariuszy na przyszłość. Nie mów przy dziecku, że wojna się rozszerzy na inne kraje, że na pewno dotknie też Polskę, że czeka nas III wojna światowa lub atak jądrowy. Uważaj na to, co mówią Twojemu dziecku inne osoby, na przykład dziadkowie, pamiętaj, oni też są przerażeni, mogą, bez złej woli, swoje obawy przedstawiać dziecku. Uczul ich na ten problem. Jeśli samo dziecko formułuje takie lęki staraj się je obniżać, opowiedz mu o NATO, wyjaśnij, że jest to potężny sojusz wojskowy z największymi armiami świata. W tym sojuszu kraje umówiły się, że nie wolno zaatakować żadnego z nich, bo wtedy odpowie cały sojusz, opowiedz o tym, jak jest potężny.
Skoncentruj się na pozytywnym działaniu
Zaplanuj z dzieckiem wspólne aktywności, które pomogą wzmacniać poczucie wpływu na otoczenie przez podejmowanie różnych działań. Działanie pozwala zachować poczucie sprawczości. Przedyskutuj z dzieckiem co możecie wspólnie zrobić, by pomóc ofiarom wojny. Dzieci najmłodsze mogą narysować plakat lub ukraińską flagę i wywiesić ją w oknie na znak solidarności. Starsze dzieci mogą przekazać swoje rzeczy, ubrania lub zabawki dla dzieci z Ukrainy, uciekających przed wojną, które wkrótce przybędą do Polski. Dzieci mogą obserwować Waszą pomoc dla sąsiadów Ukraińców, lub organizacji pomagających uciekinierom z Ukrainy. Wzmacniaj u dziecka poczucie solidarności z innymi osobami i instytucjami, które podejmują starania na rzecz pomocy ofiarom wojny, uchodźcom. Ucz je empatii i bądź wzorem dobrych postaw. Otwarcie wyrażaj swój sprzeciw wobec zachowań agresywnych, wyjaśniaj, że wojna jest najgorszym rozwiązaniem, że w sytuacji konfliktu trzeba umieć szukać innych, pokojowych rozwiązań.
Współpracuj ze szkołą
Postaraj się dowiedzieć, czy i w jaki sposób szkoła Twojego dziecka pomaga Ukrainie, uchodźcom, może włączysz się do tej akcji, w większym gronie zawsze łatwiej ją zaplanować logistycznie i skoordynować.
Przygotuj dziecko na pojawienie się w naszym kraju wielu uchodźców, kształtuj u Twojego dziecka akceptację i szacunek dla nich, postawę gotowości udzielania im pomocy.
Zachęcaj dziecko do udzielania konkretnej pomocy i wsparcia kolegom i koleżankom z Ukrainy, jeśli tacy pojawią się w klasie lub szkole.
O ile zajdzie taka potrzeba, zadbaj o ukształtowanie właściwej postawy Twojego dziecka wobec dzieci pochodzących z Rosji, które także mogą znaleźć się w klasie Twojego dziecka. Ucz zrozumienia i tolerancji. Prewencyjnie zadbaj o brak agresji wobec takich dzieci.
Krótki poradnik dla Rodziców „Jak rozmawiać z dziećmi o wojnie na Ukrainie” opracowała Katarzyna Filus- Psycholog PPPP w Będzinie
851 Liczba odwiedzin, 1 Dzisiaj