Opracowanie: mgr Aleksandra Szymczuk-Szuma logopeda, surdologopeda, neurologopeda
„Milczenie spowodowane brakiem mowy nigdy nie jest złotem. Wszyscy mamy potrzebę porozumiewania się i kontaktowania ze sobą nawzajem-nie tylko jednym sposobem, lecz na wszystkie możliwe sposoby. Jest to podstawowa ludzka potrzeba, podstawowe ludzkie prawo. Co więcej jest to podstawowa ludzka siła” (Williams, 2000)
![](http://ppp.bedzin.pl/wp-content/uploads/2024/04/image.jpeg)
AAC to ogół metod, alternatywnych i wspomagających sposobów porozumiewania się, które są stosowane do wspierania komunikacji osób mających trudności w werbalnym porozumiewaniu się. Metody te umożliwiają wyrażanie swoich potrzeb, preferencji, myśli, opinii, a w konsekwencji pomagają w nawiązywaniu relacji z innymi osobami. Służą komunikacji, wspierając mowę lub ją zastępując.
Komunikacja wspomagana i alternatywna służy nawiązywaniu i podtrzymywaniu komunikacji, a także poznaniu i kształtowaniu rozumienia i współtworzenia sytuacji.
![](http://ppp.bedzin.pl/wp-content/uploads/2024/04/image-2.jpeg)
![](http://ppp.bedzin.pl/wp-content/uploads/2024/04/image-5.jpeg)
Korzystający z AAC, to przede wszystkim:
- Osoby z zaburzeniami ekspresji językowej – do tej grupy należą osoby, które rozumieją mowę innych, ale same nie mogą mówić. Tutaj celem AAC jest zapewnienie takiego sposobu porozumiewania się, który stałby się stałym sposobem ekspresji językowej.
- Osoby wymagające języka alternatywnego – w tej grupie znajdują się takie osoby, które mają poważne problemy z rozumieniem mowy; tutaj komunikacja alternatywna jest podstawowym sposobem porozumiewania się. Celem AAC jest stworzenie możliwości nauki rozumienia i używania alternatywnego środka komunikacji bez potrzeby stosowania mowy werbalnej.
- Osoby wymagające wsparcia językowego – do tej grupy należą osoby, które posługują się mową werbalną, ale wyrazistość ich wypowiedzi jest mocno ograniczona – tutaj AAC ulepsza ekspresję językową.
![](http://ppp.bedzin.pl/wp-content/uploads/2024/04/image-4.jpeg)
Wybór metody porozumiewania się zależy przede wszystkim od:
- możliwości fizycznych: sprawności ruchowej, manualnej, napięcia mięśniowego; możliwości wskazywania znaków, wykonywania gestów, stanu wzroku, słuchu;
- możliwości intelektualnych: pamięci, percepcji, myślenia, uwagi, funkcji symbolicznych;
- motywacji i emocji, inicjatywy i reakcji na bycie zrozumianym lub nie;
- środowiska dziecka: partnerzy w komunikowaniu się, rodzina, rówieśnicy, nauczyciele, terapeuci.
Większość osób z ASD efektywniej przetwarza i wykorzystuje informacje w postaci wizualnej lub wizualnej i słuchowej, a nie tylko słuchowej, dlatego wykorzystanie graficznego wsparcia w postaci harmonogramów, kalendarzy, obrazkowych historyjek społecznych jest wysoce skutecznym narzędziem ułatwiającym rozumienie sytuacji społecznych, relacji przyczynowo-skutkowych, uczenia nowych umiejętności i zachowań, a dzięki temu wpływa na ograniczenie zachowań problemowych.
![](http://ppp.bedzin.pl/wp-content/uploads/2024/04/image-3.jpeg)
Pracując z dziećmi niemówiącymi wykorzystujemy wiele metod i technik, w zależności od preferencji i możliwości rozwojowych dziecka. W sposób niedyrektywny pracujemy też nad budowaniem motywacji do komunikacji jako istotnego elementu w procesie nauki porozumiewania się.
MAKATON – system gestów i symboli graficznych, które mogą być stosowane razem lub oddzielnie. Użytkownikami Makatonu są zarówno osoby z trudnościami w porozumiewaniu się, jak również dzieci w okresie przedwerbalnym i z opóźnionym rozwojem mowy. Wykorzystując naturalny system komunikacji, jakim są gesty, i naśladując zachowania komunikacyjne dorosłych dziecko może nabyć umiejętność komunikowania się zanim jeszcze zacznie mówić.
PECS (ang. Picture Exchange Communication System) – system fizycznej wymiany symboli (jako nośników znaczenia) pomiędzy osobą niemówiącą a jej rozmówcą. Powstał w 1985 roku jako program treningu porozumiewania się dla dzieci z autyzmem, u których trudności komunikacyjne wynikają głównie z deficytów w sferze społecznej. Dzieci te często unikają interakcji, nie wykazują inicjatywy i komunikują się tylko w odpowiedzi na wyraźna prośbę.
PECS oparty jest na zasadach typowego rozwoju języka – dziecko najpierw komunikuje się za pomocą pojedynczych słów/symboli, a potem uczy się, jak łączyć je w coraz bardziej rozbudowane zdania.
![](http://ppp.bedzin.pl/wp-content/uploads/2024/04/image-1.jpeg)
Obecnie zaawansowana technologia AAC szybko staje się coraz bardziej przenośna i coraz mniej kosztowna, a przez to powszechniej używna dzięki pośrednictwu tabletów komputerowych, aplikacji smatfonów, jak również innych urządzeń z funkcją generowania mowy.
![](http://ppp.bedzin.pl/wp-content/uploads/2024/04/image-6.jpeg)
![](http://ppp.bedzin.pl/wp-content/uploads/2024/04/image.png)
Zalety stosowania AAC:
- dziecko lepiej rozumie świat i to, co do niego mówimy, dzięki temu czuje się bezpieczniej
- dziecko dokonuje wyborów, dzięki temu jest niezależne i samodzielne
- dziecko może wyrażać swoje prośby i potrzeby; być lepiej rozumianym przez inne osoby
- dziecko może rozmawiać nie tylko z mamą/tatą, ale też np. ze swoim terapeutą – poszerza się w ten sposób krąg partnerów komunikacyjnych
- rozwija się poznawczo – poznaje nowe rzeczy, zdobywa nowe informacje
- dziecko może mówić nam o tym, co było lub o tym co będzie – może nam opowiedzieć o swoich urodzinach; o wycieczce do ZOO
- może zadawać nam pytania
- może aktywnie uczestniczyć w sytuacjach komunikacyjnych; nie pozostaje bierne
- symbole AAC są idealnym sposobem na pokazanie dziecku, że jego sposób komunikacji „działa” i w ten sposób motywować dziecko do mówienia
- symbole AAC są pomocne dla dzieci, które mówią słabo; pomagają w byciu zrozumianym
- symbole AAC wzmagają gotowość i motywację komunikacyjną
- na końcu, w sytuacji braku pojawienia się mowy, są one alternatywą dla komunikacji.
![](http://ppp.bedzin.pl/wp-content/uploads/2024/04/image-7.jpeg)
Wspomagające i alternatywne sposoby porozumiewania się dają możliwość wspierania rozwoju mowy ekspresywnej, jak i percepcji mowy. Służą budowaniu autonomii i kształtują osobowość. Stanowią pomoc przy organizowaniu otoczenia, struktury miejsca, czasu, osób
i działania. Są tworzone indywidualnie z uwzględnieniem: dogodnej pozycji i siedziska, niewerbalnych zachowań znaczących, wyboru sposobu wyrażania sprzeciwu i aprobaty, wyboru optymalnego systemu znaków, budowanie osobistej pomocy do porozumiewania się.
Mogą to być:
- pomoce tradycyjne, papierowe (tablice komunikacyjne, książki komunikacyjne, tablice E-tran, maty komunikacyjne, ringi z pojedynczymi znakami);
- proste komunikatory bez wyświetlacza, które umożliwiają wgranie głosu
i odtworzeniu go (Big Mack, Step by Step, VOCA) - mniej lub bardziej zaawansowane komunikatory z wyświetlaczem oraz oprogramowania na tablety i komputery np.:Boardmaker &SDPro, Gird 2, MÓWik, LetMe Talk, Proloquo2go.
Na świecie dostępne są również inne systemy AAC wykorzystujące znaki graficzne i ich specyficzną organizację, które ze względu na konkretne cechy wydają się pasować do cech funkcjonowania poznawczego osób z ASD. Przykładem jest PODD Communication Books.
Efektywność komunikacji wspomagającej i alternatywnej zależy również od udziału w niej partnerów społecznych, takich jak : członkowie rodziny, terapeuci, rówieśnicy. Zdolność komunikacji oznacza lepsze rozumienie świata i otoczenia, możliwość wyrażania własnych potrzeb i odczuwania swego sprastwa w dialogu jak również wyższy stopień aktywności. Warto przy dodać, ze zachowania językowe torują właściwy rozwój społeczny i poznawczy.
Wartościową pozycją książkową, która służy ocenie efektywności porozumiewania się wraz
z propozycjami strategii terapeutycznych jest książka „Sprawdź, jak mówię” autorstwa Magdaleny Grycman. Podręcznik umożliwia diagnozę i nauczanie porozumiewania się, stanowi drogę do rozwoju samodzielności i względnie niezależnego życia.
Nie mówię, ale mogę wskazywać wzrokiem,
Nie mówię, ale mogę wykonywać gesty,
Nie mówię, ale mogę pokazywać symbole,
Nie mówię, ale mogę korzystać z komunikatora.
Nie mówię, ale MOGĘ SIĘ KOMUNIKOWAĆ AAC!
Bibliografia:
„Autyzm i AAC. Alternatywne i wspomagające sposoby porozumiewania się w edukacji osób z autyzmem” pod redakcją naukową Bogusławy Beaty Kaczmarek i Anety Wojciechowskiej, Kraków 2015r
„Diagnoza i terapia logopedyczna małego dziecka z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD)” pod redakcją Joanny Kwasiborskiej- Dudek i Danuty Emiluty- Rozyi, Gdańsk 2020r
„Skuteczna terapia dziecka z autyzmem. Praktyczny poradnik dla terapeutów i rodziców” Anna Budzińska , Sopot 2020r
„Dzieci o specjalnych potrzebach komunikacyjnych. Diagnoza- edukacja-terapia” pod red. Barbary Winczury, Kraków 2018r
„Logopedia. Teoria zaburzeń mowy” po red. Stanisława Grabiasa i Marka Kurkowskiego, Lublin 2014r
„Sprawdź, jak się porozumiewam. Ocena efektywności porozumiewania się dzieci ze złożonymi zaburzeniami komunikacji wraz z propozycjami strategii terapeutycznych” Magdalena Grycman, Kwidzyn 2015r
https://sklep-aac.pl/co-to-jest-aac/
361 Liczba odwiedzin, 1 Dzisiaj