Opracowanie: mgr Aleksandra Szymczuk-Szuma logopeda, surdologopeda, neurologopeda
„Milczenie spowodowane brakiem mowy nigdy nie jest złotem. Wszyscy mamy potrzebę porozumiewania się i kontaktowania ze sobą nawzajem-nie tylko jednym sposobem, lecz na wszystkie możliwe sposoby. Jest to podstawowa ludzka potrzeba, podstawowe ludzkie prawo. Co więcej jest to podstawowa ludzka siła” (Williams, 2000)
AAC to ogół metod, alternatywnych i wspomagających sposobów porozumiewania się, które są stosowane do wspierania komunikacji osób mających trudności w werbalnym porozumiewaniu się. Metody te umożliwiają wyrażanie swoich potrzeb, preferencji, myśli, opinii, a w konsekwencji pomagają w nawiązywaniu relacji z innymi osobami. Służą komunikacji, wspierając mowę lub ją zastępując.
Komunikacja wspomagana i alternatywna służy nawiązywaniu i podtrzymywaniu komunikacji, a także poznaniu i kształtowaniu rozumienia i współtworzenia sytuacji.
Korzystający z AAC, to przede wszystkim:
- Osoby z zaburzeniami ekspresji językowej – do tej grupy należą osoby, które rozumieją mowę innych, ale same nie mogą mówić. Tutaj celem AAC jest zapewnienie takiego sposobu porozumiewania się, który stałby się stałym sposobem ekspresji językowej.
- Osoby wymagające języka alternatywnego – w tej grupie znajdują się takie osoby, które mają poważne problemy z rozumieniem mowy; tutaj komunikacja alternatywna jest podstawowym sposobem porozumiewania się. Celem AAC jest stworzenie możliwości nauki rozumienia i używania alternatywnego środka komunikacji bez potrzeby stosowania mowy werbalnej.
- Osoby wymagające wsparcia językowego – do tej grupy należą osoby, które posługują się mową werbalną, ale wyrazistość ich wypowiedzi jest mocno ograniczona – tutaj AAC ulepsza ekspresję językową.
Wybór metody porozumiewania się zależy przede wszystkim od:
- możliwości fizycznych: sprawności ruchowej, manualnej, napięcia mięśniowego; możliwości wskazywania znaków, wykonywania gestów, stanu wzroku, słuchu;
- możliwości intelektualnych: pamięci, percepcji, myślenia, uwagi, funkcji symbolicznych;
- motywacji i emocji, inicjatywy i reakcji na bycie zrozumianym lub nie;
- środowiska dziecka: partnerzy w komunikowaniu się, rodzina, rówieśnicy, nauczyciele, terapeuci.
Większość osób z ASD efektywniej przetwarza i wykorzystuje informacje w postaci wizualnej lub wizualnej i słuchowej, a nie tylko słuchowej, dlatego wykorzystanie graficznego wsparcia w postaci harmonogramów, kalendarzy, obrazkowych historyjek społecznych jest wysoce skutecznym narzędziem ułatwiającym rozumienie sytuacji społecznych, relacji przyczynowo-skutkowych, uczenia nowych umiejętności i zachowań, a dzięki temu wpływa na ograniczenie zachowań problemowych.
Pracując z dziećmi niemówiącymi wykorzystujemy wiele metod i technik, w zależności od preferencji i możliwości rozwojowych dziecka. W sposób niedyrektywny pracujemy też nad budowaniem motywacji do komunikacji jako istotnego elementu w procesie nauki porozumiewania się.
MAKATON – system gestów i symboli graficznych, które mogą być stosowane razem lub oddzielnie. Użytkownikami Makatonu są zarówno osoby z trudnościami w porozumiewaniu się, jak również dzieci w okresie przedwerbalnym i z opóźnionym rozwojem mowy. Wykorzystując naturalny system komunikacji, jakim są gesty, i naśladując zachowania komunikacyjne dorosłych dziecko może nabyć umiejętność komunikowania się zanim jeszcze zacznie mówić.
PECS (ang. Picture Exchange Communication System) – system fizycznej wymiany symboli (jako nośników znaczenia) pomiędzy osobą niemówiącą a jej rozmówcą. Powstał w 1985 roku jako program treningu porozumiewania się dla dzieci z autyzmem, u których trudności komunikacyjne wynikają głównie z deficytów w sferze społecznej. Dzieci te często unikają interakcji, nie wykazują inicjatywy i komunikują się tylko w odpowiedzi na wyraźna prośbę.
PECS oparty jest na zasadach typowego rozwoju języka – dziecko najpierw komunikuje się za pomocą pojedynczych słów/symboli, a potem uczy się, jak łączyć je w coraz bardziej rozbudowane zdania.
Obecnie zaawansowana technologia AAC szybko staje się coraz bardziej przenośna i coraz mniej kosztowna, a przez to powszechniej używna dzięki pośrednictwu tabletów komputerowych, aplikacji smatfonów, jak również innych urządzeń z funkcją generowania mowy.
Zalety stosowania AAC:
- dziecko lepiej rozumie świat i to, co do niego mówimy, dzięki temu czuje się bezpieczniej
- dziecko dokonuje wyborów, dzięki temu jest niezależne i samodzielne
- dziecko może wyrażać swoje prośby i potrzeby; być lepiej rozumianym przez inne osoby
- dziecko może rozmawiać nie tylko z mamą/tatą, ale też np. ze swoim terapeutą – poszerza się w ten sposób krąg partnerów komunikacyjnych
- rozwija się poznawczo – poznaje nowe rzeczy, zdobywa nowe informacje
- dziecko może mówić nam o tym, co było lub o tym co będzie – może nam opowiedzieć o swoich urodzinach; o wycieczce do ZOO
- może zadawać nam pytania
- może aktywnie uczestniczyć w sytuacjach komunikacyjnych; nie pozostaje bierne
- symbole AAC są idealnym sposobem na pokazanie dziecku, że jego sposób komunikacji „działa” i w ten sposób motywować dziecko do mówienia
- symbole AAC są pomocne dla dzieci, które mówią słabo; pomagają w byciu zrozumianym
- symbole AAC wzmagają gotowość i motywację komunikacyjną
- na końcu, w sytuacji braku pojawienia się mowy, są one alternatywą dla komunikacji.
Wspomagające i alternatywne sposoby porozumiewania się dają możliwość wspierania rozwoju mowy ekspresywnej, jak i percepcji mowy. Służą budowaniu autonomii i kształtują osobowość. Stanowią pomoc przy organizowaniu otoczenia, struktury miejsca, czasu, osób
i działania. Są tworzone indywidualnie z uwzględnieniem: dogodnej pozycji i siedziska, niewerbalnych zachowań znaczących, wyboru sposobu wyrażania sprzeciwu i aprobaty, wyboru optymalnego systemu znaków, budowanie osobistej pomocy do porozumiewania się.
Mogą to być:
- pomoce tradycyjne, papierowe (tablice komunikacyjne, książki komunikacyjne, tablice E-tran, maty komunikacyjne, ringi z pojedynczymi znakami);
- proste komunikatory bez wyświetlacza, które umożliwiają wgranie głosu
i odtworzeniu go (Big Mack, Step by Step, VOCA) - mniej lub bardziej zaawansowane komunikatory z wyświetlaczem oraz oprogramowania na tablety i komputery np.:Boardmaker &SDPro, Gird 2, MÓWik, LetMe Talk, Proloquo2go.
Na świecie dostępne są również inne systemy AAC wykorzystujące znaki graficzne i ich specyficzną organizację, które ze względu na konkretne cechy wydają się pasować do cech funkcjonowania poznawczego osób z ASD. Przykładem jest PODD Communication Books.
Efektywność komunikacji wspomagającej i alternatywnej zależy również od udziału w niej partnerów społecznych, takich jak : członkowie rodziny, terapeuci, rówieśnicy. Zdolność komunikacji oznacza lepsze rozumienie świata i otoczenia, możliwość wyrażania własnych potrzeb i odczuwania swego sprastwa w dialogu jak również wyższy stopień aktywności. Warto przy dodać, ze zachowania językowe torują właściwy rozwój społeczny i poznawczy.
Wartościową pozycją książkową, która służy ocenie efektywności porozumiewania się wraz
z propozycjami strategii terapeutycznych jest książka „Sprawdź, jak mówię” autorstwa Magdaleny Grycman. Podręcznik umożliwia diagnozę i nauczanie porozumiewania się, stanowi drogę do rozwoju samodzielności i względnie niezależnego życia.
Nie mówię, ale mogę wskazywać wzrokiem,
Nie mówię, ale mogę wykonywać gesty,
Nie mówię, ale mogę pokazywać symbole,
Nie mówię, ale mogę korzystać z komunikatora.
Nie mówię, ale MOGĘ SIĘ KOMUNIKOWAĆ AAC!
Bibliografia:
„Autyzm i AAC. Alternatywne i wspomagające sposoby porozumiewania się w edukacji osób z autyzmem” pod redakcją naukową Bogusławy Beaty Kaczmarek i Anety Wojciechowskiej, Kraków 2015r
„Diagnoza i terapia logopedyczna małego dziecka z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD)” pod redakcją Joanny Kwasiborskiej- Dudek i Danuty Emiluty- Rozyi, Gdańsk 2020r
„Skuteczna terapia dziecka z autyzmem. Praktyczny poradnik dla terapeutów i rodziców” Anna Budzińska , Sopot 2020r
„Dzieci o specjalnych potrzebach komunikacyjnych. Diagnoza- edukacja-terapia” pod red. Barbary Winczury, Kraków 2018r
„Logopedia. Teoria zaburzeń mowy” po red. Stanisława Grabiasa i Marka Kurkowskiego, Lublin 2014r
„Sprawdź, jak się porozumiewam. Ocena efektywności porozumiewania się dzieci ze złożonymi zaburzeniami komunikacji wraz z propozycjami strategii terapeutycznych” Magdalena Grycman, Kwidzyn 2015r
https://sklep-aac.pl/co-to-jest-aac/
765 Liczba odwiedzin, 2 Dzisiaj