Mutyzm wybiórczy.
Opracowanie mgr Aleksandra Szymczuk-Szuma
Mutyzm wybiórczy zaliczany jest do zaburzeń lękowych, polega na niemożności mówienia w pewnych sytuacjach. Jest to stan ciągłej czujności, wpływających na ciało i umysł. Zaburzenie to dotyka zarówno dzieci , jak i dorosłych. Mutyzm wybiórczy spełnia kryteria diagnostyczne fobii specyficznej. Zaburzenie to polega na braku lub ograniczeniu stosowania mowy własnej przy jednoczesnym rozumieniu innych.
Mutyzm wybiórczy to zaburzenie lękowe, polegające na trudnościach w komunikowaniu się. Etiologia zaburzenia obejmuje współdziałanie czynników biologicznych, psychologicznych i środowiskowych. Do czynników indywidualnych predysponujących do występowania zaburzeń lękowych zaliczamy biologiczne takie jak podatność genetyczną oraz psychiczne, czyli temperament i niską samoocenę. Natomiast do środowiskowych należą relacje rodzic-dziecko (lękowy styl przywiązania) oraz problemy rodzinne (lęk rodziców, lękowy i wrażliwy model kulturowy. Wśród czynników wyzwalających występowanie zaburzeń lękowych wymienia się
-ostry stres,
– chorobę,
– wykorzystanie, przemoc rówieśniczą,
– rozdzielenie z rodzicem,
– zmianę szkoły,
– stratę,
– narodziny rodzeństwa,
– utratę przyjaźni,
– separację lub rozwód rodziców,
– bezrobocie rodziców,
– przeprowadzkę.
Zgodnie z klasyfikacją ICD-10, DSM-V kluczowymi objawami mutyzmu wybiórczego są:
- Brak możliwość mówienia, przy chęci mówienia i umiejętności werbalnego komunikowania się.
- Występowanie lęku przed mówieniem, przed byciem słyszanym i czasami przed byciem widzianym podczas mówienia. W bezpiecznym otoczeniu, najczęściej w domu nie występuje problem z mówieniem.
- Czas trwania przekracza jeden miesiąc. (Nie należy brać pod uwagę pierwszego miesiąca przeznaczonego na adaptację).
- Brak mowy nie wynika z braku wiedzy lub nieznajomości języka.
- Braku mowy nie da się wyjaśnić przez inne zaburzenia w komunikacji lub nieprawidłowości. W ostatnim czasie obserwujemy podwójne diagnozy MW (mutyzm wybiórczy) i ASD(zaburzenia ze spektrum autyzmu) .
Zaburzenia mutyzmu wybiórczego możemy podzielić na lekkie i głębokie. Osoby z mutyzmem wybiórczym potrzebują terapii i wsparcia w środowisku domowym i edukacyjnym, bez względu na postać zaburzenia.
Niezwykle ważna jest wczesna interwencja, czyli wprowadzenie oddziaływań terapeutycznych i naprawczych z chwilą dostrzeżenia objawów. Celem modyfikacji zachowań wszystkich osób z otoczenia powinno być wspieranie, pomaganie, i likwidacja lęku bądź nie pogłębianie go w trudnych i nowych dla dziecka sytuacjach.
Rodzaje mutyzmu:
- Mutyzm całkowity, oznacza zaburzenie polegające na całkowitym braku mowy u dziecka. Dziecko może wydobywać z siebie nieartykułowane dźwięki lub krzyczeć. Dziecko rozumie innych i może odpowiadać na pytania czy reagować na innych za pomocą gestów, np. kiwając głową. Mutyzmowi całkowitemu mogą towarzyszyć zaburzenia przełykania lub zaburzenia łaknienia.
- Mutyzm sytuacyjny polega na występowania ograniczenia lub braku mowy w konkretnych kontekstach sytuacyjnych, np. gdy dziecko jest w sytuacji stresowej, trudnej, nie czuje się dobrze/bezpiecznie. Dziecko porozumiewa się wówczas za pomocą gestów czy mimiki twarzy. Najczęściej pojawia się okresowo podczas adaptacji do przedszkola lub szkoły. Zaburzenie mija, gdy dziecko oswoi się z nową, wcześniej stresującą sytuacją w życiu, np. gdy przyzwyczai się do przedszkola, zaczyna znów komunikować się za pomocą mowy.
- Mutyzm wybiórczy, inaczej nazywany mutyzmem selektywnym, występuje, gdy dziecko komunikuje się za pomocą mowy w sposób wybiórczy. Wybiera osoby, z którymi rozmawia, a w stosunku do innych osób zachowuje bezwzględne milczenie. W przypadku konfrontacji z osobą wykluczoną przez dziecko, może reagować osowieniem (stać nieruchomo, nie nawiązywać kontaktu wzrokowego, nie okazywać żadnych emocji) lub emocjonalnymi wybuchami (agresja, ucieczki, płacz). Dzieci z mutyzmem wybiórczym najczęściej do kręgu rozmówców dopuszczają najbliższych z bezpośredniej rodziny, wykluczają natomiast innych, „obcych” dorosłych. Dotyczy to przede wszystkim wykluczenia dorosłych z otoczenia dziecka w szkole czy przedszkolu.
Wśród terapii MW wymienia się:
– wygaszanie bodźca,
– modelowanie,
– desensytyzację.
[Technika dla rodziców i specjalistów pracujących z młodszymi dziećmi z mutyzmem wybiórczym. NIEFORMALNA TECHNIKA SLIDING-IN Technika ta pomaga młodszym dzieciom rozmawiać ze znajomymi dorosłymi bez lęku i we własnym tempie dziecka. W zależności od wyjściowego poziomu lęku dziecka poniższe kroki można zrealizować w ciągu jednej sesji albo na przestrzeni dwóch, trzech tygodni. Dzieciom powyżej piątego roku życia lepiej posłuży bardziej sformalizowana wersja techniki (handout 16). Legenda: [R] = rodzic lub partner rozmowy, [D] = dziecko, [N] = nowy dorosły.
Technika dla rodziców i kadry pracującej z dziećmi w wieku szkolnym i młodzieżą z mutyzmem wybiórczym TECHNIKA SLIDING-IN Technika ta pomaga osobom z mutyzmem rozmawiać ze znajomymi dorosłymi. Należy ją stosować jako część ogólnego programu, jak opisano w podręczniku Mutyzm wybiórczy. Kompendium wiedzy (Johnson i Wintgens, 2018). Przeprowadzenie poniższych kroków zajmuje około 1,5–2 godzin w trakcie jednej sesji, można je także zrealizować w ciągu kilku sesji trwających 10–15 minut. Należy wówczas organizować sesje od trzech do pięciu razy w tygodniu (ta wersja jest dogodniejsza dla dzieci przeżywających silny lęk lub gdy z braku czasu sesje nie mogą być zbyt długie). W przypadku dzieci poniżej piątego roku życia należy stosować nieformalną wersję techniki sliding-in (handout 15). Legenda: [R] = rodzic lub partner rozmowy (np. brat, siostra lub szkolny koordynator pracujący z dzieckiem), [D] = dziecko lub młody człowiek, [N] = nowy dorosły Jeśli korzystacie z pomieszczeń w szkole lub ośrodku terapeutycznym, zarezerwuj zaciszne miejsce dla [R] i [D], gdzie będą mogli bez zakłóceń bawić się, czytać lub rozmawiać. Najlepiej zapewnić czas i miejsce na kilka sesji, ponieważ nie można rozpocząć stosowania techniki sliding-in dopóki [D] nie poczuje się swobodnie, czyli nie zacznie w nowym miejscu rozmawiać z [R] głosem o normalnym natężeniu. Możesz im to ułatwić [D], organizując dla nich interesujące i przyjemne zajęcia, tak aby [D] nie czuło się testowane. To dobry moment na sprawdzenie, którą z wyuczonych na pamięć sekwencji [D] umie płynnie recytować, na przykład liczby, dni tygodnia, miesiące, litery alfabetu.
Technika dla rodziców i kadry pracującej z dziećmi w wieku szkolnym i młodzieżą z mutyzmem wybiórczym TECHNIKA SLIDING-IN Z UŻYCIEM ZESTAWU SŁUCHAWKOWEGO Technika ta pomaga osobom z mutyzmem wybiórczym mówić na głos w rozmowie ze znajomym dorosłym, z którym mają dobrą relację. Należy ją stosować jako część ogólnego programu, jak opisano w podręczniku Mutyzm wybiórczy. Kompendium wiedzy (Johnson i Wintgens, 2018). Zaleca się ją wdrażać w miejscu, w którym nie ma postronnych obserwatorów i zakłóceń, na zewnątrz lub w budynku. Najlepiej, by wdrożenie odbyło się w przeciągu jednej sesji trwającej do godziny, jeśli jednak poziom lęku jest zbyt wysoki, lepiej sprawdzą się krótsze sesje z przerwami na odpoczynek. Legenda: [D] = dziecko lub młody człowiek z mutyzmem wybiórczym, [N] = dorosły.
Technika dla rodziców i kadry pracującej z dziećmi w wieku szkolnym i młodzieżą z mutyzmem wybiórczym ŚCIEŻKA CZYTANIA Technika ta pomaga osobom z mutyzmem wybiórczym przejść od czytania do rozmowy ze znajomym dorosłym, z którym mają dobrą relację. Należy ją stosować jako część ogólnego programu, jak opisano w podręczniku Mutyzm wybiórczy. Kompendium wiedzy (Johnson i Wintgens, 2018). Dobrze sprawdza się w przypadku osób, które potrafią czytać dorosłemu, używając naturalnego głosu (nie spiętego i bez przechodzenia do szeptu), choć początkowo może brzmieć on bardzo cicho. Należy się spodziewać zwiększenia głośności w miarę powtarzania kolejnych kroków i niwelowania lęku kojarzonego z mówieniem. Legenda: [D] = dziecko lub młody człowiek z mutyzmem wybiórczym, [N] = dorosły] z poz. „Mutyzm wybiórczy. Kompendium wiedzy” Maggie Johnson, Alison Wintgens, Gdańsk 2020 z dodatku na płycie CD.
Rodzicu, nauczycielu:
– nie zmuszaj dziecka do mówienia, nie komentuj jego niemówienia, czy też trudności z jedzeniem,
– bądź cierpliwy i pozwól dziecku mówić, gdy będzie na to gotowe, nie dąż do kontaktu wzrokowego, zachowaj bezpieczny dla dziecka dystans podczas rozmowy,
– angażuj dziecko do pomocy, odwołując się do jego zainteresowań i talentów, jego poczucia humoru, powiedz mu jakie jest pomocne, pracowite, wesołe , odważne,
– opowiadaj dziecku , co robisz, nie czekaj na odpowiedź z jego strony,
– nawiązuj kontakt z dzieckiem, inicjując rozmowę w przyjazny sposób, ale nie oczekując odpowiedzi,
– przyjaźnie komentuj swoje i dziecka działania, nie zadawaj bezpośrednich pytań,
– akceptuj każdą formę komunikacji, nie rób niczego za dziecko,
– powiedz, że może mówić do Ciebie, gdy będzie na to gotowe, a teraz może się z Tobą bawić, śmiać,
– zachęcaj dziecko, by dawało Ci znać Jak będzie potrzebowało pomocy pilnuj by rówieśnicy nie dokuczali dziecku z MW,
– dopilnuj by dziecko skorzystało z toalety, zjadło posiłek, napiło się wody,
– gdy dziecko z MW zacznie mówić potraktuj ten fakt jako coś normalnego, nie dziw się i nie mów wtedy : „Ty mówisz”,
– nie udzielaj dziecku reprymendy przy świadkach,
– nie należy wyręczać dziecka z odpowiedzi werbalnej poczekać około pięć sekund, jeżeli nie odpowie to zmienić pytanie otwarte na zamknięte,
– nie należy zmuszać do mówienia zwrotów grzecznościowych, gdyż należą one do zadań z zakresu wysokiego obciążenia komunikacyjnego,
– należy informować o każdej zmianie w planie dnia.
Prawidłowa terapia dziecka z mutyzmem wybiórczym jest jak szycie garnituru na miarę. Wymaga wnikliwej analizy funkcjonowania dziecka pod kątem komunikacji werbalnej zarówno w placówce edukacyjnej, w domu, czy też w innych miejscach jego codziennego funkcjonowania. Dopiero mając te dane, można przystąpić do planowania terapii.
Bibliografia:
Maggie Johnson, Alison Wintgens , Mutyzm wybiórczy. Kompendium wiedzy. Gdańsk 2020, wydanie I , dodruk
Maria Bystrzanowska, Mutyzm wybiórczy. Poradnik dla rodziców, nauczycieli i specjalistów, Kraków 2019
https://www.medonet.pl/choroby-od-a-do-z,mutyzm—rodzaje-i-leczenie-mutyzmu,artykul,1726973.htmlr,
https://www.facebook.com/FundacjaMutyzmWybiorczyReaktywacja/posts/3457764430978646/
http://www.mutyzm.org.pl/terapia/
https://mutyzm.pl/Artyku%C5%82y/Terapia_dziecka_z_mutyzmem_wybi%C3%B3rczym
3,002 Liczba odwiedzin, 13 Dzisiaj